Tag archief jodenvervolging

Eigenzinnige kunstenaar maakt gedenketens

Dat kunstenaars vaak met eigenzinnige en verrassende ideeën komen is bekend. Dat gebeurt ook bij de vele gedenktekens die ontworpen zijn om de slachtoffers van de Nazis in de 2e Wereldoorlog te gedenken.

Gedenktekens

Gedenktekens zijn er van kleine grafmonumenten en tot grote soms zelfs monumentale herdenkingsmonumenten. Maar dat het ook anders kan bewijst kunstenaar Gunter Demnig. Hij werkt al decennia aan grensoverschrijdend én intiem project tegelijkertijd. Een project waar je letterlijk over struikelt en dat helpt bij rouwen.

Persoonlijk en dichtbij

Het bijzondere gedenkproject is wijdverspreid over heel Europa en herinnert ons aan de de miljoenen slachtoffers die door het Nationaal Socialisme vermoord werden. Het geeft de slachtoffers een naam en een plaats. Maakt het persoonlijk en dichtbij. Hier in dit huis op deze plek werden deze mensen weggevoerd. Je kunt niet langer om hun naam heen of je struikelt… Een groot en groots project met kleine elementen (struikelstenen)

Gunter Demnig begon met het project Struikelstenen in de jaren zeventig. Dankzij zijn niet aflatende inzet strekt het gedenkteken zich inmiddels over vele landen in Europa uit. In steden en dorpen door heel Europa liggen op het trottoir van de voormalige woningen van  de slachtoffers kleine steentje met de naam en datum van degene die gedeporteerd en vermoord is. 

Gedenken

De Struikelstenen gedenken naast de Joden ook Sinti en Roma slachtoffers, politieke gevangenen, homoseksuelen, dienstweigeraars, Jehova’s getuigen en mensen met een beperking die door Nazi volgelingen werden gedood.

Demnig  kunstenaar noemde de stenen Stolpersteine (Struikelstenen)  “omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen”.

struikelstenen met namen en data van gezin voor hun voormalige huis; het jongetje was nog geen 5 jaar oud toen hij vermoord werd…

In een Struikelsteen zijn de gegevens gegraveerd van de mensen die daar leefden. Voor lange tijd maakte Demnig zelf iedere steen met de hand. Ook plaatst hij altijd zelf de eerste steen in een stand of dorp. Eerst deed hij dit zelf illegaal. Maar al snel in overleg met de gemeente. En inmiddels meestal in opdracht van en met de medewerking van de stad. Het project is na al die jaren zo groot en bekend geworden dat vele vrijwilligers zich belangeloos inzetten.

70.000

Er zijn nu ruim 70.000 Struikelstenen geplaatst, maar aangezien de Nazi’s ruim 6 miljoen Joden ombrachten (en bovendien ook nog ruim 5 miljoen mensen van andere groepen) is er nog veel werk te verzetten.

De kunstenaar wil dat het project ook zonder hem verder kan. Daarom is er een stichting opgericht en maken ook andere kunstenaars de steentjes.

Struikelstenen in Nederland

Struikelstenen vind je in Nederland in onderstaande gemeenten:

• Apeldoorn – Een Struikelsteen.
• Appingedam – Zestien Struikelstenen.
• Arnhem – Veertien Struikelstenen.
• Assen – Tot 2019 zijn 303 van ongeveer 450 geplande stenen geplaatst.
• Beek – Negentien Struikelstenen.
• Beekdaelen – Tien Struikelstenen, voor een verzetsstrijder en negen Joodse mensen, in Amstenrade, Puth, Doenrade, Merkelbeek en Nuth.
• Bergen – Een Struikelsteen in Egmond aan Zee voor de tante en naamgenote van Selma Leydesdorff.
• Berkelland – 54 Struikelstenen in Borculo, een in Geesteren en dertien in Eibergen.
• Beverwijk – Negen Struikelstenen in Beverwijk en een in Wijk aan Zee.
• Bloemendaal – Twee Struikelstenen in Aerdenhout.
• Bodegraven-Reeuwijk – Zeven Struikelstenen in Bodegraven.
• Borger-Odoorn – Eén Struikelsteen.
• Borne – 81 Struikelstenen (de eerste Struikelstenen in Nederland).
• Brielle – 21 Struikelstenen.
• Coevorden – 38 Struikelstenen: 34 in Coevorden en vier in Dalen. In totaal zullen in Coevorden 123 Struikelstenen geplaatst worden.
• Culemborg – 46 Struikelstenen, voor veertig joodse inwoners, een verzetsstrijder en vijf personen die werden vervolgd om hun communistische idealen.
• Delft – Een Struikelsteen.
• Delfzijl – Vijftien Struikelstenen: drie in Borgsweer, zes in Termunterzijl en zes in Woldendorp.
• Den Haag – 131 Struikelstenen.
• Deventer – Medio 2018 waren 112 van de 470 geplande Struikelstenen in Deventer geplaatst (21 in 2015, 25 in 2016, 28 in 2017, 38 in 2018). In Bathmen liggen veertien Struikelstenen.
• Dinkelland – 67 Struikelstenen: 57 in Denekamp en tien in Ootmarsum.
• Doetinchem – Zeven Struikelstenen in Wehl.
• Doesburg – Tien Struikelstenen.
• Dordrecht – 117 Struikelstenen.
• Echt-Susteren – Twee Struikelstenen voor het Karmelietessenklooster voor Edith en Rosa Stein in Echt en twee Struikelstenen in Koningsbosch.
• Edam-Volendam – Zeven Struikelstenen in Edam.
• Ede – 24 Struikelstenen in Bennekom.
• Eijsden-Margraten – Twaalf Struikelstenen.
• Eindhoven – 274 Struikelstenen, waarvan 24 bij het Psychiatrisch Ziekenhuis De Grote Beek voor weggevoerde Joodse patiënten.
• Emmen – 138 Struikelstenen, onder meer in Emmen, Roswinkel, Nieuw Amsterdam, Veenoord en Emmer-Compascuum.
• Enschede – Vijf Struikelstenen in Glanerbrug en 207 in Enschede. Het is de bedoeling dat er Struikelstenen komen voor alle circa 930 slachtoffers.
• Geertruidenberg – Tien Struikelstenen.
• Gennep – 22 Struikelstenen.
• Goeree-Overflakkee – 57 Struikelstenen in Dirksland, Middelharnis, Sommelsdijk en Oude-Tonge.
• Goirle – Vijf Struikelstenen.
• Gooise Meren – Twee Struikelstenen in Bussum.
• Gorinchem – Ten minste 24 Struikelstenen. In Gorinchem komen uiteindelijk zeventig Struikelstenen.
• Gouda – 258 Struikelstenen, waarvan 56 voor de bewoners van het voormalig Joods Bejaardentehuis aan de Oosthaven en zeven jongeren en twee begeleiders van de jeugdfarm Catharinahoeve. Er zullen er nog 128 volgen.
• Grave – Twee Struikelstenen.
• Groningen – In de stad Groningen 92 Struikelstenen (negen voor verzetsstrijders en 83 voor Joodse slachtoffers), en in de Folkingestraat een speciale drempel voor alle omgekomen leden van de Joodse familie Van Gelder. In het dorp Haren 29 Struikelstenen.
• Haaksbergen – 23 Struikelstenen.
• Haarlem – Twee Struikelstenen.
• Hardenberg – 36 Struikelstenen.
• Hardinxveld-Giessendam – Drie Struikelstenen.
• Harlingen – 45 Struikelstenen in Harlingen. Aldaar worden zij stroffelstienen genoemd.
• Hattem – Achttien Struikelstenen.
• Heerlen – 71 Struikelstenen: 69 in Heerlen en twee in Hoensbroek.
• Hellendoorn – Veertien Struikelstenen: dertien in Nijverdal en een op Krönnenzommer (in de oorlog het sanatorium).
• Hellevoetsluis – Een Struikelsteen.
• Hengelo – 42 Struikelstenen. Het is de bedoeling dat er uiteindelijk 167 Struikelstenen komen.
• ‘s-Hertogenbosch – Negen Struikelstenen.
• Heiloo – 26 Struikelstenen.
• Het Hogeland – Zestig Struikelstenen: vijftig in Bedum, waaronder twee voor slachtoffers van de nasleep van de april-meistakingen en achttien voor de slachtoffers van een razzia op 25 april 1944 (vier andere Struikelstenen liggen op het grondgebied van de gemeente Groningen: één in Noorderhogebrug en drie in Beijum, destijds deel van de gemeente Bedum); vijf in Ulrum, een voor een verzetstrijder in Oldenzijl en vier voor verzetsstrijders in Kantens en Stitswerd
• Heusden – Drie Struikelstenen: twee in Nieuwkuijk en een in Vlijmen
• Hilversum – 130 Struikelstenen, onder andere voor zangeres Erna Abramowitz. Uiteindelijk zullen in Hilversum ongeveer 850 Struikelstenen komen
• Hoeksche Waard – Achttien Struikelstenen: drie in Numansdorp en vijftien in Strijen
• Hof van Twente – Zestien Struikelstenen in Goor
• Hoogeveen – 43 Struikelstenen
• Hoorn – Vijftien Struikelstenen
• Hulst – Eén Struikelsteen
• Kampen – Vijftig Struikelstenen
• Kerkrade – In een gezamenlijke actie met de Duitse gemeente Herzogenrath zijn 35 Struikelstenen geplaatst
• Landgraaf – Zes Struikelstenen: drie in Nieuwenhagen en drie in Rimburg
• Leiden – Zes Struikelstenen
• Leidschendam-Voorburg – Een Struikelsteen in Voorburg
• Lochem – Twee Struikelstenen
• Loppersum – Tien Struikelstenen in Middelstum en vier in Garrelsweer
• Losser – Tien Struikelstenen
• Maarssen – Vijf Struikelstenen
• Maasdriel – Negen Struikelstenen in Rossum
• Maassluis – Vijf Struikelstenen
• Maastricht – 178 Struikelstenen, voor 168 Joodse mensen en tien leden van het verzet
• Meppel – 89 Struikelstenen
• Middelburg – 42 Struikelstenen
• Midden-Drenthe – 88 Struikelstenen
• Midden-Groningen – 45 Struikelstenen: een in Sappemeer, twaalf in Muntendam, 25 in Noordbroek, drie in Zuidbroek, een in Scharmer, twee in Woudbloem en een in Froombosch
• Montferland – Twee Struikelstenen in ‘s-Heerenberg
• Naaldwijk – Vijf Struikelstenen
• Neder-Betuwe – Vier Struikelstenen in Ochten
• Nijkerk – 54 Struikelstenen
• Nissewaard – Zeventien Struikelstenen: vijf in Spijkenisse, negen in Zuidland en drie in Heenvliet.
• Noardeast-Fryslân – Een Struikelsteen (stroffelstien in het Fries) te Holwerd
• Noordenveld – Twee Struikelstenen in Nietap
• Nunspeet – Een Struikelsteen in Hulshorst
• Oisterwijk – Negentien Struikelstenen: elf in Oisterwijk en acht in Moergestel
• Oldambt – Zestien Struikelstenen: tien in Drieborg voor communistische onderduikgevers (een van deze stenen was de 4000e die Gunter Demnig heeft geplaatst, op 3 juli 2013), vijf in Winschoten en een in Nieuwolda. – Oldenzaal – 74 Struikelstenen, voor 68 Joodse mensen en zes Sinti
• Ommen – 27 Struikelstenen
• Oosterhout – Drie Struikelstenen
• Oost Gelre – 67 Struikelstenen in Groenlo en directe omgeving. Een van de verzetsstrijders voor wie een steen is geplaatst was afkomstig uit Beltrum, een dorp in de gemeente Berkelland
• Ooststellingwerf – Vier Struikelstenen in Waskemeer
• Opsterland – Veertien Struikelstenen (stroffelstiennen in het Fries) in Gorredijk
• Oss – 263 Struikelstenen in Oss en zeven in Geffen
• Oudewater – Drie Struikelstenen
• Pekela – 56 Struikelstenen
• Purmerend – Een Struikelsteen
• Raalte – 38 Struikelstenen
• Ridderkerk – Vier Struikelstenen in Oostendam
• Rijssen-Holten – 33 Struikelstenen in Holten
• Rijswijk – Zeven Struikelstenen
• Roermond – In 2019 zijn de eerste 25 van 85 Struikelstenen geplaatst
• De Ronde Venen – Negen Struikelstenen in Abcoude
• Roosendaal – 24 Struikelstenen, onder andere voor pater/verzetsstrijder Gerardus Aloysius Averdieck
• Rotterdam – Op initiatief van de Stichting Comité Loods 24 zijn 408 Struikelstenen geplaatst (onder andere voor de ouders van Isaac Lipschits en de grootouders van Job Cohen). Vier Struikelstenen liggen in Vreewijk. Al enkele malen zijn Rotterdamse Struikelstenen gestolen. Ze worden teruggeplaatst en – evenals nieuw te plaatsen gedenksteentjes – steviger in de bodem verankerd
• Schagen – Negen Struikelstenen
• Schiedam – 66 Struikelstenen
• Schouwen-Duiveland – 23 Struikelstenen: een in Burgh-Haamstede en 22 in Zierikzee
• Sittard-Geleen – Sinds 2017 zijn vijftig Struikelstenen geplaatst. In totaal zullen ongeveer tweehonderd stenen geplaatst worden voor slachtoffers uit Sittard, Geleen, Limbricht, Einighausen, Buchten, Grevenbicht en Obbicht
• Sliedrecht – 21 Struikelstenen
• Smallingerland – Vijftien Struikelstenen (stroffelstiennen in het Fries) in Drachten
• Soest – Twee Struikelstenen
• Stadskanaal – 142 Struikelstenen
• Steenwijkerland – Zestig Struikelstenen: acht in Blokzijl, 51 in Steenwijk en een in Eesveen
• Súdwest-Fryslân – 25 Struikelstenen in Sneek. Aldaar worden zij stroffelstiennen genoemd
• Terneuzen – Tien Struikelstenen
• Tiel – 21 Struikelstenen: twintig voor Joodse slachtoffers en een voor een Jehova’s getuige
• Tilburg – 28 Struikelstenen
• Twenterand – Negen Struikelstenen
• Tynaarlo – Twintig Struikelstenen in Zuidlaren
• Uden – Vier Struikelstenen
• Urk – Drie Struikelstenen
• Utrecht – 23 Struikelstenen, waarvan vijf bij het voormalige Centraal Israëlitisch Weeshuis aan de Nieuwegracht (onder andere voor de turnster Judikje Simons)
• Vaals – Zes Struikelstenen
• Valkenburg aan de Geul – Achttien Stolpersteiene
• Velsen – Achttien Struikelstenen: drie in Velsen-Noord en vijfien in Santpoort-Zuid
• Venlo – Twee Struikelstenen
• Vijfheerenlanden – Zes Struikelstenen: twee in Leerdam, twee in Vianen en twee in Ameide
• Waadhoeke – Negen Struikelstenen in Menaldumadeel en twee in Marssum
• Waterland – Zestien Struikelstenen in Monnickendam
• Weesp – 56 Struikelstenen
• West Betuwe – Twaalf Struikelstenen: twee in Beesd, zes in Herwijnen, vier in Ophemert
• Westerkwartier – 76 Struikelstenen: een in Doezum, 68 in Leek, drie in Niezijl en vier in Visvliet
• Westland – Vijf Struikelstenen in Monster
• Weststellingwerf – Vijf Struikelstenen in Wolvega
• Westvoorne – Zes Struikelstenen in Oostvoorne.
• Wierden – 21 Struikelstenen, waarvan negentien in Enter
• Winterswijk – Zes Struikelstenen
• Zaanstad – Negen Struikelstenen: twee in Zaandam en zeven in Wormerveer5
• Zaltbommel – 56 Struikelstenen
• Zutphen – 51 Struikelstenen in Zutphen en Warnsveld
• Zwartewaterland – Elf Struikelstenen in Zwartsluis
• Zwijndrecht – 22 Struikelstenen
• Zwolle – Eind 2018 waren 200 van in totaal 453 Struikelstenen geplaatst

Grafkunst, gedenkstenen en grafmonumenten  zijn er natuurlijk ook voor particulieren.

Jeroen Stok

Dit artikel werd geschreven door Jeroen Stok.  Jeroen is beeldhouwer en ontwerpt behalve grafkunst ook RVS sculpturen en kunst in opdracht. Gestileerde moderne kunstwerken die een opvallend lichte en positieve uitstraling hebben. Het ontwerpen van grafmonumenten in samenspraak met nabestaanden is een belangrijk onderdeel van zijn werk, dat meestal meer betekenis heeft voor mensen dan een “gewoon” kunstwerk.